Niedoczynność tarczycy należy do najczęstszych chorób XXI wieku. Dzięki podejmowaniu działań edukacyjnych i akcji profilaktycznych społeczeństwo ma coraz większą świadomość i zamiast bagatelizować objawy, szuka przyczyn złego samopoczucia. Stresujący tryb życia w dzisiejszym świecie, mocno przyczynił się do osłabienia pracy tarczycy i rozregulowania całego organizmu. W końcu to właśnie ten gruczoł reguluje prawie całą gospodarkę hormonalną i decyduje o prawidłowym przebiegu procesów fizjologicznych w ciele człowieka.
Tarczyca należy do gruczołów wydzielania wewnętrznego, znajdującym się u podstawy szyi. Jej głównym zadaniem jest wytwarzanie hormonów T3 (trójjodotyroniny), T4 (tyroksyny), T2, T1 i kalcytoniny. Praca tarczycy jest regulowana, na zasadzie ujemnego sprzężenia zwrotnego, przez przysadkę mózgową. W sytuacji, gdy następuje nierównowaga poziomu hormonów tarczycy w organizmie, przysadka mózgowa wysyła jej sygnał, uwalniając większe lub mniejsze ilości hormonu tyreotropowego – TSH. To właśnie on ma za zadanie pobudzić lub wyhamować jej pracę.
Jeśli hormony tarczycy są w optymalnej ilości i wzajemnej proporcji, gwarantuje to prawidłową pracę całego organizmu, dobre samopoczucie fizyczne i psychiczne oraz prawidłową termogenezę. Istotne klinicznie jest stężenie wolnych hormonów tarczycy – fT3 i fT4, ponieważ tylko w takiej formie są aktywne.
Rozpoznając niedoczynność tarczycy przyczyny upatruje się przede wszystkim w zbyt niskim uwalnianiu hormonów fT3 i fT4 oraz podwyższonym poziomie TSH.
Ze względu na szerokie pole oddziaływania oraz obecność w większości tkanek obwodowych, wszelki niedobór hormonów tarczycy lub ich podwyższone stężenie wymaga leczenia. Czasem tylko przeprowadzenie odpowiednich badań pozwoli na powiązanie dolegliwości z chorobą, ponieważ w przypadku niedoczynności tarczycy objawy są bardzo różnorodne.
Ciężko jednoznacznie stwierdzić, co konkretnie wywołuje chorobę i wymienić jej przyczyny. Niedoczynność tarczycy jest złożonym problemem i wynika z zaburzonej pracy wielu organów.
Przyczyną pierwotnej niedoczynności tarczycy są różnego rodzaju zmiany gruczołu tarczowego, spowodowane przez przewlekłe autoimmunologiczne zapalenie tarczycy, czyli chorobę Hashimoto, wycięcie części lub całościowe usunięcie tarczycy lub leczenie jodem promieniotwórczym.
Wtórna niedoczynność tarczycy pojawia się, gdy dochodzi do zaburzeń w układzie podwzgórzowo-przysadkowym. Dzieli się ją na dwa rodzaje — wrodzoną i nabytą. Wrodzona niedoczynność tarczycy występuje rzadko, a powodują ją genetyczne nieprawidłowości. Nabyta jest najczęściej związana z uszkodzeniem lub nowotworem zlokalizowanym w okolicy przysadki mózgowej lub podwzgórza, chorobą autoimmunologiczną lub chorobą Sheehana.
Do rzadziej występujących przyczyn obniżonego wydzielania hormonów zalicza się przemijające zapalenie gruczołu tarczowego w ciąży lub poporodowe zapalenie tarczycy, przyjmowanie niektórych leków (np. tabletek antykoncepcyjnych), niedoczynność przysadki oraz podostre zapalenie tarczycy.
Ogromny wpływ na prawidłowe funkcjonowanie gruczołu tarczowego ma styl życia, stan zdrowia oraz dieta. Obniżenie produkcji i konwersji hormonów do postaci aktywnej powodują restrykcyjne diety, chroniczny stres, przetrenowanie, niedobór jodu i innych składników odżywczych, częste choroby zapalne, problemy pokarmowe czy niestabilny poziom cukru we krwi.
Główne objawy niedoczynności tarczycy to zaburzone uwalnianie hormonów T3 i T4. Subkliniczna niedoczynność tarczycy charakteryzuje się podwyższonym poziomem TSH, produkowanym w przysadce mózgowej, przy prawidłowych stężeniach fT4. Jej przebieg jest łagodny, jednak ignorowana może doprowadzić do pełnoobjawowej choroby tarczycy lub choroby Hashimoto.
Rozpoznanie przebiegu niedoczynności tarczycy pełnoobjawowej jest problematyczne, ze względu na niejednoznaczne objawy. Zalicza się tu nieustanne uczucie zimna, ogólne zmęczenie i senność, osłabienie, łamliwe włosy, suchość skóry, obniżenie nastroju i stany depresyjne. Kobiety często obserwują zaburzenia miesiączkowania, mają też problemy z zajściem w ciążę, a mężczyźni doświadczają obniżenia libido i zaburzenia wzwodu.
Nieleczona niedoczynność może powodować przyrost masy ciała, częste zaparcia, zaburzenia pamięci i koncentracji, choroby serca, niskie ciśnienie tętnicze krwi, a nawet różnego rodzaju zaburzenia psychiczne.
W przypadku wystąpienia niepokojących objawów warto jak najszybciej zgłosić się do lekarza pierwszego kontaktu, który zleci podstawowe badania i w razie potrzeby skieruje do endokrynologa.
Podstawą diagnostyki umożliwiającą rozpoznanie niedoczynności tarczycy są badania hormonalne. Należy skontrolować stężenie TSH we krwi oraz hormonów – fT3 i fT4. Ważne, by te wyniki interpretować razem, ponieważ liczy się stosunek poszczególnych hormonów do siebie, a nie sama ilość.
Jeśli endokrynolog stwierdzi, że wyniki badania krwi wskazują na niedoczynność gruczołu, może poszerzyć diagnostykę o USG tarczycy oraz oznaczenie stężenia przeciwciał przeciwtarczycowych w surowicy: anty-TPO lub anty-TG, obserwowanych w chorobie Hashimoto.
U osób z niedoczynnością tarczycy ważne jest także regularne wykonywanie pełnej morfologii krwi, lipidogramu, badanie stężenia żelaza i ferrytyny, poziomu witaminy B12 oraz wapnia.
Leczenie niedoczynności tarczycy, najczęściej polega na przyjmowaniu odpowiednio dobranej dawki syntetycznych hormonów tarczycy. Ma to za zadanie uzupełnić niedobory, unormować stężenie TSH oraz przywrócić homeostazę w organizmie. Farmakologię stosuje się przez określony czas lub przez całe życie – w zależności od tego, jak tarczyca reaguje na konkretne dawki leku. Dlatego tak ważna jest stała kontrola jej stanu, wykonywanie badań i ewentualne zmiany w przyjmowanych lekach.
Poza przyjmowaniem syntetycznego hormonu pracę tarczycy wspomoże prawidłowo skomponowana, normokaloryczna dieta, suplementacja, wyrównująca niedobory witamin i minerałów w organizmie, redukcja stresu, praca nad higieną snu oraz stylu życia.
Choć pojawienie się niedoczynności tarczycy jest w pewnym stopniu warunkowane genetycznie, można pośrednio wpływać na jej wyhamowanie. Istotną rolę odgrywa zbilansowana dieta, bogata w jod, białko, nienasycone kwasy tłuszczowe oraz odpowiednia podaż kalorii. Warto również zadbać o optymalny poziom żelaza i ferrytyny we krwi oraz pracę gospodarki cukrowo-insulinowej. Niezmiernie ważna jest redukcja stresu — głównej przyczyny niedoczynności tarczycy, wysypianie się i aktywność fizyczna. Należy też wykonywać badania okresowe tj. morfologia, lipidogram oraz poziom TSH.
W Ceglana Cardio leczeniem nadczynności tarczycy zajmują się endokrynolodzy: Gabriela Handzlik, Agnes Bocian-Jastrzębska i Marta Wilczek.