Przytarczyce to dwa małe gruczoły wydzielania wewnętrznego, które położone są w przedniej części szyi, w okolicach górnych i dolnych biegunów tarczycy. Ich główną funkcją jest regulacja stężenia wapnia we krwi poprzez produkcję parathormonu. Hormon ten odgrywa kluczową rolę w utrzymaniu równowagi wapniowej w organizmie. Wydzielanie parathormonu przez przytarczyce może być upośledzone, co prowadzi do nadczynności lub niedoczynności narządów.
Przytarczyce wydzielają parathormon, który odpowiada przede wszystkim za regulację gospodarki wapniowej w organizmie człowieka. Zwiększa stężenie wapnia we krwi w następujących mechanizmach:
Dodatkowo parathormon obniża wchłanianie fosforanów, zmniejszając ich stężenie w organizmie.
Regulacja gospodarki wapniowej jest skomplikowanym procesem, który zapewnia utrzymanie homeostazy wapniowej w organizmie. Oprócz przytarczyc ważną rolę w zachowaniu prawidłowego stężenia wapnia we krwi odgrywa: witamina D, nerki, kości oraz hormony tarczycy - tyroksyna i trójjodotyronina.
Niedobór lub nadmiar wapnia we krwi może prowadzić do różnych problemów zdrowotnych, takich jak osteoporoza (w przypadku niedoboru) lub kamica nerkowa (w przypadku nadmiaru). Dlatego utrzymanie właściwej równowagi wapniowej jest kluczowe dla zdrowia organizmu.
Pierwotna nadczynność przytarczyc to sytuacja, która polega na wzmożonym wydzielaniu parathormonu. Przyczynę może stanowić pierwotny defekt komórek narządu, skutkujący nadprodukcją parathormonu nieadekwatną do potrzeb organizmu. W większości przypadków stwierdza się pojedynczego gruczolaka przytarczyc, rzadziej mnogie gruczolaki lub raka przytarczyc.
Wysokie stężenie parathormonu daje niespecyficzne objawy, do których należą: ogólne osłabienie, gorączka, depresja oraz bóle kostno-stawowe. Ubytek masy kostnej prowadzi do rozwoju osteopenii i osteoporozy.
Wtórna nadczynność przytarczyc to sytuacja kiedy organizm wydziela duże ilości parathormonu w odpowiedzi na obniżone stężenie wapnia (hipokalcemia). Najczęstszą przyczyną jest niewydolność nerek, które nieefektywnie wydalają fosforany. Zwiększone stężenie fosforanów powoduje, że tworzą w organizmie nierozpuszczalny fosforan wapnia, który obniża pulę wapnia zjonizowanego.
W przebiegu niedoczynności przytarczyc dochodzi do obniżonego wydzielania parathormonu. Objawy niedoczynności przytarczyc dotyczą głównie mięśni i układu nerwowego. Pojawia się tężyczka, mrowienia, drętwienia, zaćma oraz zaburzenia jonowe: hipokalcemia, hiperfosfatemia i hipokalciuria, wynikające z niedostatecznego wydzielania parathormonu.
Ostremu atakowi tężyczki może towarzyszyć wiele dodatkowych objawów, takich jak uczucie mdłości i wymioty, chroniczne zmęczenie, zaburzenia widzenia, przyspieszone oddychanie, bóle głowy, ból brzucha oraz zaburzenia rytmu serca.
Pierwotną niedoczynność przytarczyc najczęściej powoduje uszkodzenie narządów wydzielania w wyniku choroby autoimmunologicznej, rzadziej inne wrodzone wady gruczołów. Usunięcie przytarczyc podczas operacji chirurgicznej czy radioterapia w obszarze szyi lub głowy może prowadzić do trwałego uszkodzenia przytarczyc, doprowadzając do pierwotnej niedoczynności przytarczyc.
Wtórna niedoczynność przytarczyc jest stanem, w którym przytarczyce działają prawidłowo, ale stężenie parathormonu jest obniżone w odpowiedzi na zmiany stężenia wapnia we krwi lub zaburzenia metaboliczne. Ten stan jest zwykle spowodowany innymi chorobami lub czynnikami, które wpływają na równowagę wapniowo-fosforanową w organizmie. Do głównych przyczyn wtórnej niedoczynności przytarczyc możemy zaliczyć:
Leczenie niedoczynności opiera się na zrównoważeniu poziomu wapnia i fosforu we krwi oraz łagodzeniu objawów związanych z niedoborem parathormonu.
Rzekoma niedoczynność przytarczyc to rzadka choroba dziedziczna, która daje objawy klasycznej niedoczynności przytarczyc, ale jest spowodowana opornością komórek docelowych na działanie parathormonu, a nie brakiem produkcji hormonu przez przytarczyce.
Charakterystyczne cechy rzekomej niedoczynności przytarczyc to:
Diagnostyka zaburzeń przytarczyc obejmuje m.in. oznaczenie poziomu wapnia we krwi, ocenę wydalania wapnia z moczem oraz stężenie samego parathormonu. Dodatkowo endokrynolog zleca również badania obrazowe takie jak: tomografia komputerowa czy tomografia SPECT/CT.